Maciejowski Kasper h. Ciołek (zm. 1611), koniuszy kor., kasztelan lubelski. Syn Stanisława (zob.) i Anny Czuryłówny. Uczył się w dworskiej szkole ojca. W r. 1561 jeden z synów Stanisława udał się pod opieką magistra Akad. Krak. Benedykta Kotarskiego do Wiednia na dwór cesarski. Był nim najprawdopodobniej Kasper, który następnie wszedł w skład dworu Zygmunta Augusta i należał do jego zaufanych dworzan. W r. 1572 był przy królu w Knyszynie i po jego śmierci zabezpieczył skarbiec. W czasie drugiego bezkrólewia działał wśród szlachty woj. ruskiego na rzecz elekcji Stefana Batorego. Prawdopodobnie on w zastępstwie przebywającego w Rzymie brata stryjecznego Bernarda, przyszłego prymasa, a wówczas chorążego kor. (zob.), niósł chorągiew podczas koronacji Stefana Batorego w maju 1576 r. T. r. został koniuszym kor. W r. 1580 otrzymał star. łęczyckie, które w r. 1583 zamienił na starostwo spiskie ze swoim krewnym Janem Maciejowskim, kaszt. zawichojskim. Sprawy finansowe związane z tą zamianą ciągnęły się jeszcze kilka lat (w r. 1591 M. scedował z kolei starostwo spiskie Sebastianowi Lubomirskiemu).

Poparcie udzielane M-emu przez Stefana Batorego (np. w r. 1585 król odroczył banicję nałożoną na niego) wynikało z jego zasług, które położył służąc własnym kosztem w licznych wyprawach wojennych, np. w r. 1581 pod Pskowem. W czasie bezkrólewia po Stefanie Batorym M. rozwinął ożywioną działalność na rzecz elekcji Zygmunta Wazy, przy boku kanclerza w. kor. Jana Zamoyskiego, swojego powinowatego przez Herburtów. Współdziałał m. in. w umocnieniu i obronie Krakowa przed wojskami arcyksięcia Maksymiliana. W czasie kampanii przeciwko arcyksięciu walczył pod Byczyną na lewym skrzydle wojsk. Umocnił własnym kosztem twierdzę w Lubowli na Spiszu, a po jej odzyskaniu z rąk austriackich (początek 1588 r.) odbudował, za co sejm 1590 r. zwolnił go z kwarty z tego starostwa za r. 1588–9. Na dworze Zygmunta III M. przebywał stale, przynajmniej w początkowych latach jego panowania. Rola jego na dworze ograniczała się do spraw drobnych, jak np. łagodzenie sporów między cechami a radą miejską krakowską (1589, 1594, 1602). W r. 1593 otrzymał starostwo parczowskie, w 1594 starostwo radomskie, a w 1595, po zgonie swego brata Stanisława, starostwo zawichojskie. W tym też czasie został burgrabią zamku krakowskiego. W r. 1604 zrzekł się burgrabstwa krakowskiego, a w 1607 starostwa radomskiego. W czasie rokoszu 1606–7 trwał przy królu. W r. 1607 otrzymał godność kasztelana lubelskiego.

Z wiekiem M. oddalił się od spraw publicznych, rozwijając swoje zainteresowania kulturalne. W r. 1602 wpisał się do ksiąg nacji polskiej w uniwersytecie w Padwie, gdzie przebywał jeszcze w r. 1603. Na dwukrotne listowne prośby M-ego ksiądz Stanisław Grochowski, wierszopis i klient kardynała Bernarda Maciejowskiego, jego brata stryjecznego, przetłumaczył wiersze Franciszka Bencjusza (1611). W opinii współczesnych uchodził M. za wzór magnata: «liberalis, humanus, catholicus i wszystkie inne cnoty w nim na stan pański należące były» (Paprocki).

Z działu z bratem wziął M. miasto Maciejów ze wsią i 6 folwarkami w ziemi chełmskiej, Wielopole w pow. pilzneńskim oraz kamienicę w Krakowie, którą sprzedał w latach osiemdziesiątych. W r. 1580 kupił wieś Brudaków w pow. łęczyckim. W r. 1581 występuje wraz z bratem jako właściciel Chodla w woj. lubelskim i Ratoszyna w pow. lubelskim. Po pierwszej żonie Katarzynie z Radochonic Wapowskiej (ślub 1578, zm. 1584), wziął wieś Radochonice. Drugą żoną M-ego była (1586) Katarzyna z Fulsztyna Herburtówna, podobno córka Stanisława, kaszt. lwowskiego (zob.). M. zmarł bezpotomnie w r. 1611.

Enc. Org., XVII 614, 617, 744; Korytkowski, Arcbpi gnieźn.; Boniecki, XVI 220–1, VII 263–4, IV 35; Czarnecki K. Łodzia, Herbarz polski…, Gniezno 1881 II 101; Niesiecki; Paprocki, s. 475, 890; Uruski; Bartoszewicz J., Tablice historyczne, „Bibl. Warsz.” 1865 t. 2 s. 130–1; – Radziszewska J., Studia z dziejów ustroju Spisza, Kat. 1969 s. 126; – Acta rectoralia, II; Akta grodz. i ziem., X 141, 150, XX 45; Akta Metryki Kor., s. 205; Arch. Sapiehów, I 143, 171, 237; Arch. Zamoyskiego, III 383/4, 398; Archiwum nacji polskiej w uniwersytecie padewskim I; Bibl Ord. Krasińskich, XXIII–XXIX; Grochowski S., Cudowne wiersze z indiyskiego…, Kr. 1611; tenże, Threny na żałosne świata zeszcie… x. Bernata Maciejowskiego…, Kr. 1608; Heidenstein R., Dzieje Polski, Pet. 1857 II 272, 275; Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595, Wyd. H. Barycz, Kr. 1930 s. 75, Bibl. Krak., nr 70; Kronika z czasów króla Stefana Batorego, Wyd. H. Barycz, Kr. 1939, Arch. Kom. Hist., XV; Księgi podskarbińskie, Cz. 2 s. 20; Mon. Pol. Vat., IV 442; Mylius I., Cato graecolatinus…, [Lipsiae] 1568; tenże, Precationes haud inlegantes, [Kr. 1561]; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, Wyd. J. Czubek, Kr. 1918 II 15; Prawa, przywileje i statuta m. Krakowa, II 619, 694, 758; Reszka S., Diarium, 1583–1589, Wyd. J. Czubek, Kr. 1915; Script. Rer. Pol., XI 35, 120; Stryjkowski M., Przesławnego wjazdu do Krakowa…, W. 1846 s. 451; Vol. leg., II 318, 1099, 1347; Wiadomości do dziejów Polski… Zebr. A. Mosbach, Ostrów 1860 s. 121; Źródła Dziej., XIV 268, 257, 358, 406–7; – AGAD: rkp. 288 k. 8.

Jerzy Michalewicz